Στον άγνωστο ναό του Απόλλωνα - Δαφνηφόρου
Η Αθήνα έχει πάρα πολλά μέρη που είτε μας είναι άγνωστα, είτε τα προσπερνάμε αδιάφορα μέσα στην καθημερινότητα μας, ακόμη και αν τα βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας. Ένα τέτοιο μέρος είναι η βυζαντινή μονή Δαφνίου, (μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της (UNESCO 1990). Το σημερινό μας όμως αφιέρωμα ανήκει στο βαθύ παρελθόν της αρχαιότητας.
Στο σημείο που είναι σήμερα ο χριστιανικός ναός υπήρχε ο εξαφανισμένος πλέον ναός του Απόλλωνα. Χτισμένος πάνω σε ένα κομβικό σημείο της Ιεράς Οδού και σε μία από τις πιο σημαντικές στάσεις της πομπής των Ελευσίνιων μυστήριων που ήταν αφιερωμένα στις θεές Δήμητρα και Περσεφόνη, και αποτελούσαν μία από τις ιερότερες τελετές της αρχαίας Ελλάδας, η δε μύηση σε αυτά, αποσκοπούσε στη συμφιλίωση με το θάνατο και την προσδοκία της μεταθανάτιας ζωής. Η πομπή ξεκινούσε από την Αθήνα και κατέληγε στην Ελευσίνα, η στάση που γίνονταν στο συγκεκριμένο σημείο δικαιολογεί και την ύπαρξη οργανωμένης λατρείας προς τιμήν της Δήμητρας και της Περσεφόνης στο πλαίσιο του απολλωνιακού τεμένους. Ο Απόλλων εδώ είχε πιθανότατα την προσωνυμία «Δαφνηφόρος», αυτό προκύπτει από δύο εκδοχές, μια λαϊκή που λέει ότι οφείλεται στις πολλές δάφνες που φυόντουσαν στην περιοχή του ναού και μια άλλη που οφείλεται στην επιγραφή που υπάρχει σε μαρμάρινη έδρα - θρόνο όπου αναγράφεται «Ιερέως Απόλλωνος Δαφνηφόρου» και βρίσκεται στο θέατρο του Διονύσου κάτω από την Ακρόπολη. Στην αρχαιότητα ήταν συνηθισμένο να δίνονται τιμητικές θέσεις σε αξιωματούχους και ιερείς, έτσι και στην συγκεκριμένη περίπτωση η έδρα αυτή ανήκε στον ιερέα του Απόλλωνα Δαφνηφόρου, ενώ η συγκεκριμένη λατρεία δεν μαρτυρείται πουθενά αλλού στην Αττική. Μπορούμε λοιπόν να πούμε με βασιμότητα ότι ο ιερέας της επιγραφής λειτουργούσε στο ιερό του Απόλλωνα που αναφέρει ο Παυσανίας και που εντοπίζεται σε μια περιοχή με την ονομασία Δαφνί.
Για το ιερό και το πως ιδρύθηκε μας μαρτυρά ο Έλληνας περιηγητής και γεωγράφος Παυσανίας, ο οποίος έζησε τον 2ο αιώνα μ.Χ. κατά τους χρόνους του Αδριανού και του Μάρκου Αυρήλιου. Ας τον ακολουθήσουμε λοιπόν στην πορεία του επί της Ιεράς Οδού οπού συνάντησε στα αριστερά του το ιερό του Απόλλωνα και να διαβάσουμε αυτά που μας μεταφέρει ότι: «Υπάρχει επίσης ένα ιερό, όπου βρίσκονται αγάλματα της Δήμητρας και της Κόρης και της Αθηνάς και του Απόλλωνα αρχικά το ιερό έγινε μόνο για τον Απόλλωνα. Σχετικά υπάρχει η παράδοση πως ο Κέφαλος, ο γιος του Δηίονα, αφού μαζί με τον Αμφιτρύωνα υπέταξε και έδιωξε τους τηλεβόες, κατοίκησε πρώτος το νησί που από τον Κέφαλο ονομάστηκε Κεφαλληνία. Ο Κέφαλος έμενε πριν στην Θήβα, εξορισμένος από την Αθήνα εξαιτίας του φόνου της συζύγου του Πρόκριδος. Κατόπιν, στη δέκατη γενιά, ο Χαλκίνος και ο Δαίτος, απόγονοι του Κεφάλου, έπλευσαν στους Δελφούς και ζητούσαν από το θεό επάνοδο στην Αθήνα - εκείνος τους παρακινεί να θυσιάσουν πρώτα στον Απόλλωνα στο μέρος εκείνο της Αττικής, όπου θα δουν τριήρη να τρέχει πάνω στη στεριά Όταν αυτοί έφτασαν στο Ποικίλο λεγόμενο όρος, παρουσιάστηκε ένα φίδι να τρέχει βιαστικά προς τη φωλιά του. Αυτοί θυσίασαν στον Απόλλωνα σε αυτό το μέρος και κατόπιν ήρθαν στην Αθήνα και οι Αθηναίοι τους έκαμαν πολίτες».
Δυστυχώς όμως καταστροφές, λεηλασίες αλλά και το χτίσιμο του χριστιανικού ναού πάνω από τα ερείπια του παλαιού, καθώς η κομβική θέση του, που αποτέλεσε ένα από τα κίνητρα, των πρώτων χριστιανών να ιδρύσουν λατρευτικό χώρο ώστε να προσελκύσουν τους περαστικούς, δεν μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε άποψη για την μορφή του ναού του Απόλλωνα. Πιθανολογείται ότι το Ιερό περιλάμβανε τον ναό και κάποιο υπόστυλο οικοδόμημα, ίσως στοά, ακόμη και ένα δεύτερο ναό όπου στεγαζόταν τα αγάλματα των δυο γυναικείων θεοτήτων. Αψευδείς μάρτυρες όλων των ανωτέρω ο μεγάλος αριθμός αρχιτεκτονικών μελών όπως, σπόνδυλοι και κιονόκρανα ιωνικού και δωρικού τύπου που βρέθηκαν διάσπαρτα στο συγκεκριμένο χώρο.
Ο μοναδικός αρχαίος κίονας που διασώθηκε.
Ένας αρχαίος ιωνικός κίονας, που μπήκε εκ των υστέρων στην μονή για την στήριξη των τοξωτών ανοιγμάτων του εξωνάρθηκα του καθολικού, είναι η πιο προφανής απόδειξη για την ύπαρξη του αρχαίου ιερού.
Τμήματα αρχαίων μελών στην είσοδο της μόνης
Ο ιερός χώρος για τον οποίο μας μιλά ο Παυσανίας, έχει εντοπιστεί στα όρια τα οποία καταλαμβάνει σήμερα η βυζαντινή μονή Δαφνίου.
Ο εξωνάρθηκας του ναού διακρίνονται οι κλεμμένες από Έλγιν κολώνες που αντικαταστάθηκαν.
Εδώ να σημειώσουμε ότι μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα υπήρχαν ως στήριξη στα ανοίγματα άλλοι τρείς ιωνικοί κίονες, οι οποίοι αφαιρέθηκαν από τον λόρδο Έλγιν και αντικαταστάθηκαν με χτιστούς, σήμερα βρίσκονται στο βρετανικό μουσείο. Βάσει των παραπάνω αλλά και της τεχνοτροπίας των κιόνων, ο ναός του Απόλλωνα πρέπει να ήταν πρόστυλος ή αμφιπρόστυλος, ιωνικού ρυθμού και χρονολογείται στην ύστερη κλασική περίοδο (399-301 π.Χ.). Βέβαια επειδή έχουμε έλλειψη στοιχείων, το μόνο επιβεβαιωμένο γεγονός που είναι καταγεγραμμένο, είναι ότι τι Ιερό υπήρχε ήδη όταν στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ., το επισκέφτηκε ο Παυσανίας. Καταστρέφεται έπειτα από περίπου διακόσια πενήντα χρόνια, μαζί με την καταστροφή του ιερού της Ελευσίνας από τους Βησιγότθους του Αλάριχου το 395 μ.Χ.
Το καθολικό της μονής Δαφνίου καλύπτει το ναό του Απόλλωνα
Ο Pouqueville, που επισκέφτηκε το βυζαντινό μοναστήρι με σκοπό να εντοπίσει τα ερείπια του ναού του Απόλλωνα, αναφέρει: «... φτάσαμε στη μονή Δαφνίου, που είναι χτισμένη πάνω στα ερείπια του ναού του Απόλλωνα… Σε μία από τις χαμηλές πλευρές είδα μία αρχαία κολώνα, στην αυλή παρατήρησα μία στήλη με δύο μορφές και στο λιθόστρωτο ενός διαδρόμου διάβασα μερικά γράμματα από μία επιγραφή, που δεν είχαν πια κανένα νόημα».
Ο αρχαιολόγος Νικόλαος Παπαχατζής, βασιζόμενος στα αρχαιολογικά κατάλοιπα και ευρήματα καθώς και την αφήγηση του Παυσανία, υποθέτει πως στο ιερό υπήρχε ένας ναός αφιερωμένος στον Απόλλωνα με άγαλμα του θεού αλλά και της Αθηνάς, ενώ τα αγάλματα της Δήμητρας και της Κόρης θα πρέπει να ήταν σε ξεχωριστό ναό, μια και όλα τα λατρευτικά αγάλματα ήταν αδύνατον να είναι μόνο μέσα σε έναν.
Αγάλματα τα οποία βρέθηκαν στον χώρο της μονής
Επίσης, όπως είπαμε και ανωτέρω η πληθώρα τμημάτων από κίονες υποδηλώνει την ύπαρξη και δεύτερου ναού, μεταγενέστερο από αυτόν του Απόλλωνα όπως μας δηλώνει ο Παυσανίας.
Όλα τα κτίσματα του ιερού βρισκόντουσαν μέσα σε περίβολο ο οποίος ήταν χτισμένος με μεγάλους ορθογώνιους λίθους, (τμήματα του οποίου είναι ορατά και ταυτίζονται με τον περίβολο της μονής) εκ των οποίων οι περισσότεροι χρησιμοποιήθηκαν από τους Βυζαντινούς τεχνίτες όταν κατασκεύαζαν της ισχυρή οχύρωση της Μονής Δαφνίου.
Τμήμα του τείχους με ενσωματωμένα αρχαίο μέλος.
Μάλιστα, το τεράστιο λίθινο κατώφλι της ανατολικής εισόδου της μονής είναι κατά πάσα πιθανότητα το κατώφλι του αρχαίου τεμένους. Η ανατολική πύλη, η σημερινή είσοδος της μονής, πιθανόν να είναι η πύλη του αρχαίου περιβόλου.
Ο χώρος λοιπόν που μας είναι γνωστός ως Μονή Δαφνίου και είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Η πρώτη μονή ιδρύθηκε τον 6ο μ.Χ. αιώνα, πάνω στα ερείπια του ναού του Δαφναίου Απόλλωνα και περιβάλλονταν από τείχη. Το καθολικό της μονής χρονολογείται στον όψιμο 11ο μ.Χ αιώνα και ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του οκταγωνικού σταυροειδούς ναού. Το σωζόμενο τμήμα της μονής φέρει πλούσια κεραμοπλαστική διακόσμηση με μοναδικές τοιχογραφίες του 17ου – 18ου μ.Χ αιώνα εξαίρετο δείγμα του κλασικού ιδεαλισμού της Μέσης Βυζαντινής περιόδου που εντάσσεται στο πλαίσιο της συστηματικής εξάπλωσης του χριστιανισμού στην πόλη των Αθηνών. Ο συγκεκριμένος χώρος όμως κρύβει και μια άλλη μακραίωνη ιστορία, η οποία χάνεται στα βάθη των αιώνων και στους περισσότερους από εμάς παραμένει άγνωστη. Ας ελπίσουμε ότι μέσα από τις λίγες αυτές γραμμές δώσαμε το κίνητρο για να την γνωριστεί λίγο καλύτερα.
Φωτογραφίες: Βενετσάνος Γιώργος
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου