«Monte Matto – Ντελί-Νταγ – τρελός»

HISTORY - ΙΣΤΟΡΙΑ -16 Απριλίου, 2020

Τα ταξίδια απαγορεύονται, οι έξοδοι το ίδιο, η Μεγάλη Εβδομάδα των παθών του κυρίου μας εξαφανίστηκε, τα σήμαντρα των εκκλησιών σιωπήσαν, τα μεγάφωνα των ναών μας άλαλα.

Ας αφήσουμε λοιπών για λίγο πίσω μας αυτό το νοσηρό κλίμα και ας πάμε μια νοητή κοντινή βόλτα (αυτό τουλάχιστον δεν μπορούν να μας το απαγορεύσουν), στον γνωστό μας άγνωστο Υμηττό, το βουνό των νυμφών, των φιλοσοφικών σχολών, του μοναστικού βίου, των περιηγητών, της απόλαυσης των ανθρώπων, εκτείνεται από την Αγία Παρασκευή και τα Γλυκά Νερά μέχρι και την Γλυφάδα, ενώ ένα μεγάλο φαράγγι τον χωρίζει στα δυο, στον βόρειο ή Μεγάλο Υμηττό, με ψηλότερη Κορυφή στα 1.026 μέτρα και στο νότιο ή Άνυδρο Υμηττό, με ύψος τα 774 μέτρα.

Από τα αθηναϊκά εδάφη πέρασαν πολλοί κατακτητές που είχαν δώσει στον Υμηττό τις δικές τους ονομασίες. Οι Φράγκοι «Monte Matto», οι Τούρκοι «Ντέλη Νταγ» που σήμαινε και στις δυο περιπτώσεις τρελοβούνι και οι ντόπιοι Έλληνες «τρελός» μια ονομασία που ισχύει ακόμη και σήμερα.

Ας θυμηθούμε ότι από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν για μετεωρολογική πρόβλεψη, όπως γράφει ο Θεόφραστος στο: «Περί σημείων, υδάτων και πνευμάτων», εκεί αναφέρεται στους βωμούς του Ομβρίου Δία και Προόψιου Απόλλωνα στον Υμηττό. Βλέπουμε ότι οι τρεις αυτές ονομασίες συγκλίνουν και φανερώνουν το μυστικό του βουνού, που δεν είναι άλλο από την αστάθεια των νεφών στην κορυφή του, που ήταν δείκτης των καιρικών μεταβολών, σύμφωνα με την εμπειρική μετεωρολογία της εποχής.

Ένα σημαντικό και πανέμορφο κομμάτι του είναι το Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής. Πρόκειται για δάσος μη φυσικό και δημιουργήθηκε την περίοδο 1946-1988. Παρά το ότι είναι δημιούργημα των ανθρώπων και όχι της φύσης, αγκαλιάστηκε από αυτήν και σήμερα είναι όχι μόνο πολύ πλούσιο σε βλάστηση, αλλά και σε πανίδα. Αυτό οφείλεται στις αναδασώσεις που έγιναν στο βουνό που είχε απογυμνωθεί, εξαιτίας της εκμετάλλευσης, της πυρκαγιάς και της βοσκής, και να μην ξεχνάμε ότι στην διάρκεια της γερμανικής κατοχής όταν ο λαός μας λιμοκτονούσε, είχαν βγάλει ακόμη και τις ρίζες και δεν είχε μείνει τίποτα, ενώ μόλις το 1978 φεύγει και ο τελευταίος βοσκός που τα γίδια του έβοσκαν στην αναδασωμένη περιοχή!   
Αυτά όμως πέρασαν και ο Υμηττός προσπαθεί και με την βοήθεια των ανθρώπων να καλύψει τις πληγές του που ακόμη είναι ανοικτές. Είναι ένα βουνό που έχει 700 διαφορετικά είδη χλωρίδας, ενώ τα αρωματικά φυτά και τα αγριόχορτα φυτρώνουν άφθονα ανάλογα με την εποχή, ότι πρέπει δηλαδή για όσους λατρεύουν να φτιάχνουν χορτόπιτες με αυτά.

Ο Υμηττός φιλοξενεί στην αγκαλιά του 104 είδη πτηνών, από τα 444 που διαθέτει συνολικά η χώρα μας. Ο λόγος; Τους αρέσει η ποικιλία των βιότοπων που έχει ο Υμηττός και το στοιχείο του νερού. Για όσους έχουν ως χόμπι τους να παρατηρούν την ζωή των πουλιών, σίγουρα θα βρεθούν όχι μόνο το κατάλληλο μέρος αλλά στον παράδεισο τους. Εκτός όμως από τα πουλιά στον Υμηττό φωλιάζουν επίσης αλεπούδες, σκαντζόχοιρου, ασβοί, λαγοί, ενώ δεν λείπουν και τα ερπετά όπως χελώνες, σαύρες, οχιές, μάλιστα μερικά από τα ανωτέρω όπως οι λαγοί έχουν καταφέρει να έχουν μεγάλο πληθυσμό.                                              Το αθηναϊκό βουνό όμως έχει ποικίλα ενδιαφέροντα, γιατί εκτός από πλούσια χλωρίδα και πανίδα, είναι γεμάτο σπήλαια, πηγάδια, πήγες, αρχαιότητες, φρυκτωρίες, βυζαντινές μονές.

                

Ένα εντυπωσιακό και μοναδικό στο είδος του είναι το Σπήλαιο Νυμφολήπτου, γνωστό και ως Σπήλαιο Πανός ή Σπήλαιο Αρχέδημου, το βρίσκουμε στις νότιες πλαγιές του Υμηττού, στα βόρεια της Βάρης. Πρόκειται για έναν σημαντικό αρχαιολογικό χώρο μοναδικό στο είδος του μια και το εσωτερικό του είναι διακοσμημένο από το Θηραίο γλύπτη Αρχέδημο του 5ου αιώνα π.Χ.. Το σπήλαιο στην αρχαιότητα ήταν ιερό αφιερωμένο στις Νύμφες, στον θεό Απόλλωνα και τον Πάνα.

Στα αρχαία χρόνια όταν η Αθήνα είχε αρχίσει να αναπτύσσεται πολιτιστικά και οικονομικά, και η ευρύτερη περιοχή του Υμηττού εμφανίζεται ως το κέντρο όπου λατρευόντουσαν οι αρχαίοι θεοί, αλλά και ως τόπος όπου οι Αθηναίοι μπορούσαν να αποκαταστήσουν την υγεία τους, χάρη στις πηγές του Υμηττού που είχαν θεραπευτικές ιδιότητες. Στα χρόνια του Πεισίστρατου το 530 π.Χ., κατασκευάζεται υδραγωγείο μήκους 2.800 μ. οποίο αντλούσε νερό από τις πηγές του Υμηττού. Σωλήνες εκείνης της εποχής βλέπουμε στα εκθέματα στο μετρό του συντάγματος. 
Ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει ότι στον Υμηττό υπήρχε άγαλμα του Υμηττίου Διός, καθώς και βωμοί του Ομβρίου Διός και του Απόλλωνος Προοψίου, Αττικά: Εν Υμηττώ δε άγαλμά εστί Υμμητιου Διός, βωμοί δε και ομβρίου Διός και Απόλλωνος εισί προοψίου», επίσης αναφέρεται και για στην ποιότητα του μελιού: «όπου οι μέλισσες βρίσκουν την πιο κατάλληλη τροφή».

Ιερό της Αφροδίτης υπήρξε σύμφωνα με τις πληροφορίες, στο χώρο της σημερινής Καλοπούλας. Τα ερείπια των δυο πρώτων υπάρχουν ακόμη στην ορεινή πλευρά στο Κορωπί, μερικοί υποστηρίζουν για τους δυο αυτούς ναούς ότι υπήρξαν μετεωρολογικά παρατηρητήρια. Όσο για το ναό της Αφροδίτης είναι εξαφανισμένος, πιθανόν σπαράγματα του να έχουν χρησιμοποιηθεί στην κοντινή μονή Καισαριανής. Στους Ελληνιστικούς και στους κατοπινούς Ρωμαϊκούς χρόνους ο Υμηττός διατηρεί την αίγλη του ως πνευματικό, φιλοσοφικό και θρησκευτικό κέντρο.   
Το 26 π. Χ. επισκέπτεται την περιοχή της Καλοπούλας ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος ο οποίος άκρος εντυπωσιασμένος γράφει τους παρακάτω στίχους:                                                                        
«Πλησίον των ανθοστεφών και μειδιώντων λόφων
Του Υμηττού, κρήνη ιερά γλυκύν προχέει ψόφον
Την χλοεράν της πλύνουσαν πράσινην παρυφήν
Άλσος πυκνόν την δρόσον του επί το νάμα χύνει
και κύκλω του λιβανωτίς και δάφνη και μυρσίνη
εις τας μελίσσας δίδουσι το μύρον των τροφήν.
Εκεί, υπό της πίτυος το φύλλωμα το λάλο
Υπό την πύξον την πυκνήν, έρπει κρυφίως θάλλων
Ο ταπεινόφρων κύτισσος εις θάμνους τρυφερούς
Και όταν πνέη ζέφυρος τους κλώνας του ταράττων
φρίσσει σιγά εξ ηδονής το νέον φύλλωμά των
και ψάλλει άσμα μυστικόν ο συμμιγής των θρους»

Ακολουθεί η βυζαντινή εποχή και η επικράτηση στον ελλαδικό χώρο του Χριστιανισμού. Η πόλη της Αθήνας παύει να είναι το κέντρο του αρχαίου πνεύματος μιας και συνδέθηκε με την ειδωλολατρία, ενώ η αυτονομία των Αθηνών θα καταργηθεί το 529 μ.Χ. από τον Ιουστιανό, ο οποίος θα κλείσει την φιλοσοφική σχολή των Αθηνών και θα σημάνει το οριστικό τέλος της ως πόλη της σοφίας.

Ο θρησκευτικός χαρακτήρας όμως του βουνού διατηρείται, τώρα ανοίγει ο δρόμος για να εμφανιστούν στον Υμηττό αρκετές μονές και παρεκκλήσια, όπως: η Μονή Καισαριανής που είναι αφιερωμένη στα εισόδια της Θεοτόκου Η Μονή Καισαριανής, χτίσμα του 11ου αιώνα μ.Χ. που διατηρούσε πλουσιότατη βιβλιοθήκη και αποτέλεσε σημαντικό κέντρο φιλοσοφίας, όπου διδάξαν σημαίνοντες φιλόσοφοι και λόγιοι της εποχής (Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός κ.ά.), η Μονή Αστερίου αφιερωμένη στους Ταξιάρχες 16ο αιώνα, του Αγίου Γεωργίου Κουταλά κτίσμα των αρχών του 15ου αιώνος μ.Χ., η Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου περί τον 12ο αιώνα μ.Χ., κ.α. Ο Μιχαήλ Χωνιάτης τον 13ο αιώνα αναφέρει ότι στα σημεία που έγιναν τα μοναστήρια υπήρχε το «Φροντιστηρίων», δηλαδή φιλοσοφικές σχολές, ενώ με τα ερείπια τους χτίζονται τα νέα μοναστήρια. Όταν οι κτίσεις του Βυζάντιου περνούν στους Λατίνους 1205 -1460, οι λειτουργίες αυτών των μονών υποβαθμίζονται. Σειρά τώρα παίρνουν οι Οθωμανοί που κατακτούν την Αθήνα το 1458.

Ο περίφημος Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπί της αφιερώνει μερικές γραμμές για τον Υμηττό στο βιβλίο του Ταξίδι στην Ελλάδα: «Στους πρόποδες του Ντελί-Νταγ (βουνό των τρελών) υπάρχει ένα παλιό και φημισμένο μοναστήρι…. Και σαν το κλίμα, και το νερό της, δεν βρίσκεις πουθενά αλλού στον κόσμο».

Ο Υμηττός είναι το βουνό που έχει βαριά ιστορία και μνημεία (αρχαία, βυζαντινά, νεότερα), πολλές ομορφιές, αλλά και πρακτική χρήση, από την μια προστατεύοντάς την Αθήνα από υπερβολική ζεστή τους καλοκαιρινούς μήνες και από την άλλη αποτελεί πόλο έλξης και ξεκούρασης για τους πολίτες της σημερινής τσιμεντούπολης και από εμάς δεν ζητά σχεδόν τίποτε ή μάλλον έχει μια απαίτηση, να τον προσέχουμε για να έχουμε και βεβαίως μια ευχή για όλους τους αναγνώστες, Χρόνια πολλά με υγεία και δύναμη.
                                                    Βενετσάνος Γιώργος